Początki osadnictwa na terenie miasta sięgają VI wieku, jednak miejskie początki Lublina należy wiązać z XI stuleciem i osiedlem o nazwie Czwartek (nazwa wzgórza pochodzi od odbywających się w czwartki jarmarków). Dzięki swojemu położeniu na peryferiach ówczesnego państwa polskiego i zorientowanej na wschód polityki książąt piastowskich, już na przełomie XII i XIII wieku osada zyskała na znaczeniu. To utorowało drogę wzajemnemu przenikaniu się wpływów kulturowych i kontaktów handlowych, które później rzutowały na oblicze i rozwój miasta.
Prawa miejskie na prawie magdeburskim Lublin uzyskał prawdopodobnie jeszcze za czasów Bolesława Wstydliwego około 1257 roku, jednak nie zachował się akt lokacyjny. Dopiero za panowania Władysława I Łokietka, 15 sierpnia 1317 roku po raz kolejny Lublin uzyskał prawa miejskie Wówczas dokonano przestrzennej reorganizacji miasta. Od tamtej pory jego układ urbanistyczny zaczął odbiegać od typowego, szachownicowego układu urbanistycznego miast średniowiecznych. Przypuszcza się, że jest to następstwo włączenia w jego przestrzeń dawnej osady miejskiej.
Do połowy XIV wieku miasto było przede wszystkim przygranicznym centrum władzy państwowej i administracji kościelnej. Przełomowe znaczenie dla jego rozwoju miała unia polsko-litewska z 1385 roku zawarta w Krewie. Lublin wówczas znalazł się na styku trzech stref gospodarczych, a ponadto na szlaku łączącym stolice dwóch państw jagiellońskich – Krakowa i Wilna. Od tej pory Lublin stał się jednym z najświetniejszych ośrodków miejskich rozległego państwa polsko-litewskiego, położonym w jego geograficznym, gospodarczym i politycznym centrum.
Przełomowe znaczenie dla rozwoju miasta miała unia polsko-litewska z 1385 roku. Lublin wówczas znalazł się na styku trzech stref gospodarczych, a ponadto na szlaku łączącym stolice dwóch państw jagiellońskich – Krakowa i Wilna. Od tej pory Lublin stał się jednym z najświetniejszych ośrodków miejskich rozległego państwa polsko-litewskiego, położony w jego geograficznym, gospodarczym i politycznym centrum.
Pod koniec XVI wieku znaczenie jarmarków lubelskich zaczęło maleć, zaś XVII-wieczne wojny zakończyły złoty wiek Lublina. Obecnie podejmowane są próby powrotu do organizowania jarmarków. Od kilku lat na Starym Mieście odbywa się Jarmark św. Antoniego oraz Jarmark Jagielloński, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem lublinian, jak i twórców ludowych.
2 czerwca 1719 roku od uderzenia pioruna w słomiany dach jednego z domów w dzielnicy żydowskiej pod miejskimi murami wybuchł pożar. Podobno zdarzył się cud. Pomimo upału nagle zebrały się chmury i spadł wielki deszcz, który pomógł opanować i żywioł. Wydarzenie przeszło do historii pod mianem Pożar Lublina.
Okres zaborów to jeden z cięższych okresów dla Lublina. Początek rządów austriackich i związane z nim kontrybucje i rekwizycje, przyniósł miastu znaczne zubożenie jego mieszkańców. W 1809 miasto zostało włączone do Księstwa Warszawskiego zaś w 1815 stało się częścią Królestwa Kongresowego w zaborze rosyjskim. Po powstaniu listopadowym miasto dotknęły represje, przemysł i handel podupadły, a cenzura skutecznie hamowała rozwój życia kulturalnego. Ożywienie przyniosły dopiero lata 60. Lato 1915 roku przyniosło koniec rządów rosyjskich w mieście, jednak rabunkowa polityka władz austro-węgierskich odbiła się to na stanie gospodarczym i przemysłowym Lublina.
Niemcy wkroczyli do Lublina 18 września 1939 roku. Już w listopadzie rozpoczęły się pierwsze aresztowania, łapanki, wysiedlenia i egzekucje. Symbolem okupacji stało się więzienie na Zamku oraz siedziba gestapo „Pod Zegarem”, zaś w roku 1941 rozpoczęto budowę wielkiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Zamieszkujących w Lublinie Żydów hitlerowcy zamknęli w getcie obejmującym znaczną część dzielnicy żydowskiej. d początku wojny Lublin był ważnym ośrodkiem dla tworzenia się struktur ruchu oporu. W 1944 roku jednostki Armii Krajowej i Armii Ludowej wzięły udział w walkach z garnizonem niemieckim.
W październiku 1956 roku blisko 100 tysięcy mieszkańców miasta na wiecu opowiedziało się przeciw stalinizmowi. W dniach 2-6 czerwca 1966 odbyły się obchody Millenium w Lublinie.
1 marca 1968 w związku z wydarzeniami na Uniwersytecie Warszawskim oraz innych uczelniach, odbył się wiec studencki przed Akademickim Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” Pochód studentów, powstrzymywany przez MO i ORMO, ruszył w stronę gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR. lipcu 1980 r. w Lublinie i Świdniku wybuchły pierwsze strajki robotnicze, które były zapowiedzią strajków na Wybrzeżu w sierpniu 1980 roku. Wydarzenia te doprowadziły do powstania Solidarności.
